1
ก่อนมาถึงกระแส #BoycottMulan หรือ #SupportMulan ที่กำลังโขมงโฉงเฉงกันอยู่ อันที่จริงแล้วหญิงสาวจากตำนานพื้นบ้านตั้งแต่ราชวงศ์เว่ยเมื่อประมาณ 1,500 ปีก่อนมีเส้นทางชีวิตยาวไกล และทุกครั้งที่เรื่องของเธอถูกเล่าก็มักเจือเรื่องราวสังคมการเมืองของยุคสมัยนั้นเข้าไปด้วยเสมอ
2
Ballad of Mulan ซึ่งมีตัวหนังสือแค่ 300 คำ เล่าเรื่องเด็กหญิงแต่งชายไปร่วมทัพแทนพ่อและน้องชายซึ่งยังเด็กอยู่ หลังรบจนได้รับชัยชนะ มู่หลานได้พระราชทานตำแหน่งในกองทัพ ซึ่งเธอปฏิเสธและขอเดินทางกลับบ้าน ครอบครัวเตรียมอาหารต้อนรับเธอกลับสู่บ้าน มู่หลานเปลี่ยนเสื้อผ้า ทรงผม แต่งหน้า เตรียมต้อนรับเพื่อนทหารร่วมรบซึ่งช็อกเมื่อรู้ว่าเธอเป็นหญิง ทั้งที่ร่วมรบกันมานานปีแต่ไม่เอะใจเลยว่าทหารหาญผู้นี้จะเป็นหญิงสาว
3
นักวิเคราะห์สะกิดให้คิดว่า เรื่องราวดั้งเดิมนั้นไม่มีกลิ่นของชาตินิยมเหมือนเรื่องในช่วงหลัง กระทั่งให้ความสำคัญกับบทบาทผู้หญิงในครอบครัวมากกว่ารัฐด้วยซ้ำ แถมยังอาจใช้เรื่องเล่านี้วิจารณ์รัฐที่ให้ประชาชนตัวเล็กๆ รับภาระใหญ่เกินไป ทำนองว่า "มู่หลานเอาชีวิตเข้าเสี่ยงเพื่อครอบครัวตามนโยบายไร้เหตุผลของรัฐ" ซึ่งน่าสนใจหากลองคิดว่า ในยุคโบราณหมู่บ้านเล็กๆ จะมีความรู้สึกเชื่อมโยงกับอาณาจักรมากเท่าวันนี้หรือไม่
4
ปี 1593 ช่วงราชวงศ์หมิง “Ci Mulan” เรื่องราวเปลี่ยนแปลงตอนจบเล็กน้อย พอรบเสร็จมู่หลานได้รางวัลเป็นการแต่งงานกับจอหงวนสูงศักดิ์ ซึ่งเธอตอบรับอย่างเต็มใจ
5
ศตวรรษที่ 16 มีละครเรื่อง "Female Mulan Joins the Army Taking Her Father’s Place" มู่หลานเหมือนหญิงสาวจีนทั่วไปในยุคนั้นคือต้องมัดเท้าจนเล็กเหมือนดอกบัว มีฉากดราม่าตอนที่เธอต้องแก้มัดเมื่อยัดเท้าลงไปในรองเท้าของผู้ชาย เมื่อรบเสร็จเธอก็กลับมาเป็นผู้หญิงที่มัดเท้าตามเดิม จบด้วยการแต่งงานกับผู้ชายที่พ่อแม่เลือกให้ กลับมาเป็น 'หญิงสาวที่ดี' ตามแบบฉบับประเพณีจีนในช่วงนั้น
6
ปี 1675 ในนวนิยาย "Historical Romance of the Sui and Tan Dynasties" มู่หลานฆ่าตัวตายเมื่อได้รับคำสั่งให้เป็นนางสนมของจักรพรรดิ เป็นการยอมตายเพื่อรักษาพรหมจรรย์ ซึ่งเป็นคุณค่าในอุดมคติของสตรีจีนในช่วงราชวงศ์ชิงที่ต้องให้ความสำคัญเหนือสิ่งอื่นใด
7
กระทั่งในช่วงเวลาแห่งความอลหม่านของจีน หรือที่เรียกกันว่า "ศตวรรษแห่งความอัปยศ" ซึ่งจีนทำสงครามฝิ่นกับอังกฤษ ถูกยึดฮ่องกง ญี่ปุ่นบุก มู่หลานจึงค่อยๆ ปรับเปลี่ยนคาแรกเตอร์ให้กลายเป็น 'นักสู้' และ 'วีรสตรีของชาติ' ซึ่งลุกขึ้นสู้กับ 'ผู้บุกรุกป่าเถื่อน' มากขึ้นเรื่อยๆ เธอกลายเป็นสัญลักษณ์ของความเท่าเทียมทางเพศในมุมของพรรคคอมมิวนิสต์ เป็นตัวอย่างของผู้หญิงที่ลุกขึ้นสู้และรบได้เฉกเช่นบุรุษ
8
ปี 1939 มีหนังเรื่อง “Mulan Joins the Army" มู่หลานไม่สับสนอีกต่อไปกับการเลือกระหว่างครอบครัวกับประเทศ เธอขอยืมชุดรบจากพ่อ กินมื้อค่ำแล้วฟังพ่อติวเรื่องสงคราม รวมถึงคุณค่าของการปกป้องชาติ เธอไหว้บรรพบุรุษเพื่อศิริมงคลแล้วขี่ม้าออกร่วมรบ ฉากเหล่านี้สะท้อนให้เห็นการหลอมรวมภารกิจครอบครัวกับภารกิจชาติเข้าด้วยกันเป็นเนื้อเดียว
9
ปี 1956 มีโอเปร่าที่มู่หลานรับบทบาทเป็นผู้นำการต่อต้านจักรวรรดินิยมอเมริกัน และเชิดชูอุดมการณ์สังคมนิยมของพรรคคอมมิวนิสต์ ในยุคเหมา ผู้หญิงจีนถูกเรียกร้องให้ทำงานทุ่มเทเพื่อชาติไม่ต่างจากผู้ชาย
10
กระทั่งดิสนีย์นำมู่หลานมาทำเป็นภาพยนตร์แอนิเมชั่น และเป็นภาพยนตร์คนแสดงในเรื่องล่าสุด ซึ่งอยู่ในโลกที่เต็มไปด้วยประเด็นทางสังคม การเมือง วัฒนธรรมที่หลากหลายยิ่งกว่าเรื่องเล่าในประเทศจีนเหมือนแต่ก่อน จึงไม่แปลกที่ผู้ชมสามารถสวมแว่นมองมู่หลานได้ในหลายมิติ ทั้งทางการเมือง ความเป็นจีน ความเป็นอเมริกัน รวมถึงการเมืองนอกหนังอย่างทัศนะของผู้แสดง ไปจนถึงประเด็นสตรีนิยมซึ่งสลับซับซ้อน จะว่าไปในหนังเรื่องล่าสุดก็มีอะไรให้คิดมากมายเต็มไปหมด
11
มู่หลานแต่ละยุคแต่ละสมัยจึงเปลี่ยนไปตามสิ่งที่ผู้เล่าเรื่องต้องการจะฝากเธอส่งสารไปยังผู้ชมผู้ฟัง น่าติดตามอย่างยิ่งว่าอีก 10 ปี มู่หลานจะเปลี่ยนไปเป็นแบบไหนและสื่อสารประเด็นอะไร สิ่งแวดล้อม ผู้สูงวัย AI หรือผู้บุกรุกจากต่างดาว?
12
(สปอยล์) ดูมู่หลานแบบวิเคราะห์โครงสร้างความคิดและสังคมก็ทำได้ หรือจะดูด้วยแว่นที่อินไปกับมนุษย์คนหนึ่งก็ทำได้เช่นกัน, เมื่อวานตอนนั่งดู จู่ๆ ผมก็น้ำตาไหลออกมาในฉากที่มู่หลานลุกขึ้นอีกครั้ง หลังจากฮัวจุนตายไป ตอนเห็นฮัวมู่หลานควบม้า สะบัดผม แล้วฉายความเป็นหญิงออกมาอย่างทรงพลัง - พลังจากความเป็นตัวของตัวเอง
13
ผมจึงเห็นด้วยกับบางบทวิเคราะห์ที่บอกว่า สิ่งที่ทำให้มู่หลานชนะใจผู้คนมายาวนานกว่า 1,500 ปีนั้นไม่ใช่เพราะเธอเป็นผู้หญิงที่ทำเพื่อชาติ เพื่อครอบครัว หรือรบชนะ แต่เป็นเพราะเธอเป็นคนที่ 'ได้ตัดสินใจเอง' ข้ามกำแพงของสิ่งที่คนอื่นบอกว่า 'ต้องเป็น' และในห้วงยามที่เราได้ตัดสินใจเอง ได้เป็นตัวเองอย่างที่เราคิดเราเชื่อ เราจะมีพลังมากที่สุด
14
ส่วนถ้าจะถามว่ามู่หลานมีตัวตนจริงในประวัติศาสตร์หรือเปล่า คำตอบจากนักวิชาการสั้นๆ คือ "ไม่" เพราะไม่มีหลักฐานใดๆ พูดถึงมู่หลาน แต่กระนั้น เรื่องราวในตำนานซับซ้อนเกินจะตัดสินเด็ดขาด เพราะเรื่องเล่าและตำนานพื้นบ้านมักได้แรงบันดาลใจจากเรื่องจริง จึงเป็นไปได้ว่า อาจไม่มี 'ฮัวมู่หลาน' แต่อาจมีใครสักคนที่มีเรื่องราวคล้ายกันนี้อยู่จริง
ใครสักคนที่เลือกชีวิตตัวเองอย่างกล้าหาญ
มู่หลานทำงานกับหัวใจคนดู เพราะเราก็ต้องการเป็นเช่นนั้น
#นิ้วกลม
#Roundfinger
---
ข้อมูลประกอบการเขียน
https://www.historyextra.com/period/ancient-history/real-history-mulan-who-what-looked-like-chinese-legend-disney-culture/
https://thediplomat.com/2020/09/who-is-the-real-mulan/
ผู้สูงวัย คือ 在 สังคมผู้สูงวัย กับมิติทางเศรษฐกิจ | Big Story เรื่องใหญ่ Thai PBS 的推薦與評價
ประเทศไทยเข้าสู่สังคม ผู้สูงวัย แล้ว อีกไม่นานก็จะเข้าสู่สังคม ผู้สูงวัย เต็มรูปแบบ ประชากรผู้สูงอายุจะเพิ่มขึ้น ... ... <看更多>